Wydział Biologii Uniwersytet Warszawski

Kalendarz herbarysty

Znów zadanie dla ambitnych: rodzaj Carex czyli turzyce. Kto potrzebuje materiału porównawczego, pod zamieszczonym linkiem znajdzie kolekcję ponad 5 tysięcy turzyc z kolekcji W. Lackowitza. Rośliny zbierane były w XIX wieku głównie z terenu Polski i Niemiec.
- Odnośnik do kolekcji -

Zielnik WA

Historia Zielnika

Okaz z Herbarium Szubertianum

Okaz z Herbarium Szubertianum czyli z Zielnika Szuberta

Zielnik Wydziału Biologii Uniwersytetu Warszawskiego jest jedną z najstarszych w Polsce kolekcji botanicznych, sięgającą rodowodem  początków XIX wieku. Pierwsze kilka tysięcy okazów przywiózł z Paryża założyciel Ogrodu Botanicznego UW, profesor Michał Szubert, w roku …   W owym czasie Uniwersytet Warszawski był jedyną jednostką akademicką na terenie dawnego Królestwa Kongresowego. W kolejnych latach zielnik był stale uzupełniany dzięki działalności naukowej pracowników Uniwersytetu Warszawskiego. Wielokrotnie przenoszony z miejsca na miejsce, często ratowany przed dewastacją, ulegał jednak uszkodzeniom. Na zielniku niekorzystnie odbiło się trzydzieści lat, od zamknięcia Królewskiego Uniwersytetu Warszawskiego w roku 1831, czyli po Powstaniu Listopadowym, aż do utworzenia Szkoły Głównej w Warszawie w roku 1861. Pierwsze lata działalności

Okaz opatrzony stemplem Gabinetu Botanicznego

Okaz opatrzony stemplem Gabinetu Botanicznego

Szkoły Głównej związane są z osobą Jerzego Alexandrowicza, który opiekował się zbiorami biblioteki i zielnika, przechowując je w swoim prywatnym mieszkaniu. Od 1874 roku w pracach zielnikowych pomagał mu ogrodnik Ogrodu Botanicznego Hipolit Cybulski, który zebrane rośliny suszył, sporządzając materiały,  trafiające następnie do Herbarium. W 1869 ponownie zamknięto uczelnię warszawską, ale funkcjonowały niektóre placówki zwane „gabinetami”. O tym, że Gabinet Botaniczny przejął pieczę nad zielnikiem, mogą świadczyć carskie stemple widoczne na niektórych arkuszach. Kolejni opiekunowie zbiorów uniwersyteckich przyjmowani do pracy przez władze carskie, czyli wcześniej niezwiązani z Uniwersytetem i Szkołą Główną, nie przywiązywali wagi do istnienia herbarium, ani nie rozumieli jego funkcji. O tym, że wymiana materiałów zielnikowych jednak trwała, mogą świadczyć liczne arkusze zagraniczne z datami od 1869 roku aż do wyzwolenia w 1918.

W czasach I wojny światowej zbiory zielnikowe zostały ukryte w szybie nieczynnej windy w Instytucie im. Marcelego Nenckiego, który mieścił się przy ul. Śniadeckich w Warszawie, po czym zostały przekazane Towarzystwu Naukowemu Warszawskiemu, które jednak nie miało odpowiednich warunków do przechowywania i udostępniania zbiorów. Wojny i przenoszenie zielników z miejsca na miejsce powodowały zubożenie kolekcji. Całkowicie utracony został np. zbiór mszaków Wojciecha Jastrzębowskiego. W 1936 roku zielnik ponownie trafił na Uniwersytet, do Zakładu Systematyki i Geografii Roślin. Podstawowym źródłem kolekcji były materiały stanowiące dokumentację prac magisterskich i doktorskich. Nowe zbiory były pozyskiwane też dzięki wymianie z innymi herbariami bądź jako dary. Duże kolekcje w latach 30. XX wieku ofiarowali Bolesław Hryniewiecki, który opracowywał florę Suwalszczyzny oraz Roman Kobendza, dokumentujący florę mazowiecką. Porządkowaniem zbiorów zajmował się w okresie przedwojennym Czesław Barszcz, a kuratorem zbiorów był dr Stefan Krupko.

Dokumentacja fotograficzna wyprawy Tadeusza Wiśniewskiego w Góry Ruvenzori

Dokumentacja fotograficzna wyprawy Tadeusza Wiśniewskiego w Góry Ruvenzori

Pomagał im dr Tadeusz Wiśniewski, pracownik Zakładu Systematyki, a zarazem miłośnik wypraw badawczych, który również pozostawił zielnikowi dużą kolekcję roślin (głównie mchów) z Kaukazu, Półwyspu Bałkańskiego i Afryki (Góry Ruwenzori). Podczas II wojny światowej zielnik warszawski nie został opuszczony, pomimo że Uniwersytet przestał formalnie istnieć. Czesław Barszcz porządkował zbiory nadal, a zielnikiem Franciszka Błońskiego zajmowała się Alina Skirgiełło, która znalazła fikcyjne zatrudnienie w Przedsiębiorstwie Zieleni Miejskiej. We wrześniu 1942 roku wszyscy mieszkańcy Ogrodu Botanicznego otrzymali rozkaz opuszczenia budynków i terenu w ciągu tygodnia. Ogród miał zostać, podobnie jak Łazienki, strefą „tylko dla Niemców”.  Personel fizyczny Ogrodu, a także, wbrew zakazowi okupanta, Alina Skirgiełło i Tadeusz Wiśniewski zajęli się stroną organizacyjną przeprowadzki, mając do dyspozycji jedną ciężarówkę.

Jeden z okazów z kolekcji z Cieplic

Jeden z okazów z kolekcji z Cieplic

Zielnik został przetransportowany do pustych sal ograbionego Muzeum Narodowego, gdzie szczęśliwie doczekał zakończenia wojny.  Po wojnie został ponownie przeniesiony, najpierw do lokalu przy ulicy Hożej, a następnie, w kwietniu 1948 roku trafił znowu w Aleje Ujazdowskie, gdzie znajduje się do dzisiaj. Jego zasoby wzbogaciły się m.in. o cenne, poniemieckie zbiory, przywiezione przez dr Jadwigę Kobendzinę z Cieplic.
W 1949 roku zbiory zielnikowe umieszczone zostały na pierwszym piętrze w łączniku pomiędzy budynkiem Zakładu Systematyki i Geografii Roślin, a Obserwatorium Astronomicznym UW i przekazane pod kuratelę Mirosławy Kopij, która przejęła obowiązki dra Krupki, znajdującego się za granicą. Kolejnymi opiekunami zielnika były między innymi mgr Ewa Długoszewska, Jolanta Wareluk, dr Barbara Sadowska i mgr Hanna Leśniewska, a kuratorem dr Krzysztof Spalik.
W 2008 roku Zielnik został wyodrębniony z Zakładu Systematyki i Geografii Roślin jako samodzielna Pracownia w strukturze Wydziału Biologii, a funkcję kierownika objęła dr Maja Graniszewska.

Od II wojny światowej zielnik wzbogacił się o zbiory poniemieckie, które są cennym źródłem danych o dawnym bogactwie florystycznym ziem zachodnich (do tej pory nieopracowane), a także materiały zielnikowe prof. Władysława Matuszkiewicza, zbiór chwastów Zdzisławy Wójcik, zbiory prof. Hanny Czeczott (flora Wysp Kanaryjskich i Turcji), kolekcję mszaków H. Mainitza. Najświeższym nabytkiem (2012 rok) jest zielnik wyprawy studenckiej do Turcji i Syrii z 1988 roku, ofiarowany od Muzeum …. W Sosnowcu.